Dünya çok daha iyi. Dünya çok kötü. Dünya çok daha iyi olabilir.
Dünya çok daha iyi. Dünya çok kötü. Dünya çok daha iyi olabilir. Bu üç ifade de doğru.
Burada çocuk ölüm oranına odaklanıyorum ama aynı ifadeler küresel kalkınmaya konusunda birçok açıdan söylenebilir. Gelişimin parçalarına baktığımızda bazı şeylerin zaman içerisinde geliştiği ve hâlâ çok kötü olduğu doğruyken bazı şeylerin daha da iyi olması gerektiğini söyleyebiliriz.
Aşağıdaki görselde, çocuk ölümleri konusunda üç senaryo sunuyorum. Mavi çizgi, günümüzde yıllık çocuk ölümüne dair gerçek sayıyı temsil ediyor. Her yıl doğan 141 milyon çocuktan %3,9’u beş yaşına gelmeden ölüyor. Bu da her yıl 5,5 milyon çocuğun öldüğü anlamına geliyor; ortalamaya göre, her gün 15 bin çocuk ölüyor.a
Açıkça görülüyor ki bu tür bir trajedinin yaşandığı bir dünya kötü bir dünyadır.
Tarihin öğrettiği en büyük ders her şeyin değiştiğidir. Bu değişimlerin ölçeklerini anlamak oldukça güç. Günümüzde en yoksul ülkelerin yaşam koşulları — birçok açıdan — geçmişteki en zengin ülkelerden bile çok daha iyi: Günümüzde en kötü durumdaki yerlerde çocuk ölüm oranı %10 ila 13 arasında; birkaç nesil öncesine dek, dünyanın tüm bölgelerinde bunun üç katından fazlaydı [%30-50]. 19’uncu yüzyılın başında, dünyadaki çocukların %43’ünün beş yaşına gelmeden öldüğü tahmin ediliyor. Atalarımızın kötü sağlığı bizde de olsaydı, her yıl 60 milyondan fazla, her günse 166 bin çocuk ölecekti.b
Aşağıdaki görselde kırmızı çizgi bunu temsil ediyor.
Çocuk ölüm oranının nasıl değiştiğini merak ediyorsanız Hannah Ritchie’nin bu gönderisini okuyabilirsiniz: Yaygından daha nadir görülen bir trajediye — dünya çapında çocuk ölümlerini azaltmak
Bu tür büyük kalkınmalar sağlıkla sınırlı değil; (yaşam koşullarının kısa tarihine dair yazımda gösterdiğim gibi) aynı durum, yaşamın birçok farklı alanı için geçerli. Birkaç temel açıdan (tabii ki ), önemli bir gelişme gösterdik ve çok daha fazlasının mümkün olduğunu biliyoruz. Bu konular arasında , , , , ve çevresel değişimin de yer alıyor.
Bundan çıkardığımız ders, dünyayı değiştirmenin mümkün olduğu. Dünyamıza dair bilinmesi gereken önemli gerçeklerden birinin, fark yaratabilmemiz olduğuna inanıyorum.
Zaman içerisinde ilerleyiş, geçmişte dünyayı değiştirmenin mümkün olduğunu gösteriyor. Peki, gelecek için ne mümkün? Modern tarihte, küresel kalkınmanın durma noktasına geldiği talihsiz bir dönemde mi doğduk?
Küresel veriyi incelediğimizde bu sorunun yanıtının “hayır” olduğunu görüyoruz. Bunun bir yolu, dünyada en iyi yaşam koşullarına sahip yerlere bakmak. Günümüzde dünyadaki yaşam koşullarında görülen eşitsizlik gidilecek çok yolumuz olduğunu gösteriyor. Dünyanın tüm ülkelerinde sağlık aynı seviyede olsaydı, daha fazla kalkınmanın mümkün olup olmadığını veya bunlara nasıl ulaşacağımızı gerçekten bilmek mümkün olabilirdi. Fakat kimi yerlerin çocuk sağlığı konusunda çok daha büyük ilerleme kaydetmiş olması şüpheye yer bırakmıyor: Küresel ortalamadan daha iyi çocuk sağlığı seviyesi bir olasılık olmaktan öte, halihazırda bir gerçeklik.
Peki, dünyanın her yerindeki çocuklar, günümüzde çocukların en sağlıklı olduğu yerlerdeki kadar iyi durumda olsaydı, küresel çocuk ölüm oranı ne olurdu?
Görseldeki koyu yeşil çizgi bu yanıtı temsil ediyor. En düşük çocuk ölüm oranına sahip bölge Avrupa Birliği. Avrupa Birliği’nin ortalaması (%0,41) küresel ortalamadan 10 kat daha az (%3,9).
AB’de 250 çocuktan biri ölürken küresel sayılara baktığımızda bu, 25 çocukta bir oluyor. Dünyadaki tüm çocuklar AB’deki çocuklar kadar iyi durumda olsaydı, her yıl 5 milyon daha az çocuk ölecekti.
Tabii 250’de 1 çocuk ölüm oranı da çok yüksek. Tüm dünyanın bu sağlık seviyesine yetişebilmesi büyük bir başarı olsa da en sağlıklı yerler de mümkün olduğu bilinen sınırları zorlamaya çalışmalıdır.
Küresel çocuk ölüm oranını AB seviyelerine indirmenin kolay bir iş olduğunu düşünmek kesinlikle hata olur. Bu toplumun böylesi iyi bir sağlık seviyesine erişebilmesi için birçok kalkınma alanında gelişme göstermelidir; günümüzde en iyi durumdaki ülkeler, iki yüzyıl süren yavaş ve istikrarlı ekonomik büyüme sayesinde, sağlık için gerekli altyapıyı (barınma, temizlik, kamu sağlığı önlemleri) inşa edebildiler.
Daha iyi bir dünya tek gecede mümkün olmasa da en iyi durumdaki bölgeler sayesinde nelerin mümkün olduğunu öğreniyoruz. Bu anlamda, yılda 5 milyon ölümün önlenebileceğini biliyoruz. Dünyanın belirli bölgelerinde çocuk ölüm oranının, tüm dünyaya kıyasla 10 kat daha az olması, dünyayı daha iyi bir yer kılmanın mümkün olduğunu bize gösteriyor.
İnsanlara güven aşılamaktansa onları korkutmak daha kolay ve küresel kalkınma hakkındaki yazan birçok kişi dünyanın çok kötü olduğunu anlatıyor. Dünyada nelerin yolunda olmadığını bilmemizin önemine katılmakla birlikte, halihazırda başardıklarımızın ölçeğini ve gelecekte olabilecekleri düşününce, durumumuzun sadece ne kadar korkunç olduğunu anlatmanın sorumsuzca olduğuna inanıyorum.
Dünya çok daha iyi. Dünya çok kötü. Dünya çok daha iyi olabilir. Küresel yaşam koşullarına dair bu üç bakış açısına dair tüm veriyi incelemeliyiz. Bunu yaptığımızda, bu gerçekleri kaçırmak imkânsızlaşacak. Fakat dünyanın yaşadığı değişime dair gerçekleri çoğumuz bilmiyoruz çünkü dünyanın nasıl değiştiğini kaleme alan yazarların çoğu veriyi ciddiye almıyor. Bunun değişmesi gerek.
Küresel değişim üzerine çalışan yazarlar olarak başarmamız gereken, her iki bakış açısını aynı anda sunabilmek: Hem dünyanın ne kadar korkunç olduğunu hem de daha iyi bir dünyanın mümkün olduğunu bilmeliyiz. Ben bunu yapabilmeyi umuyorum.
Olabilecek dünyalar arasında en iyisine kavuşabilseydik, hayatımı buraya nasıl ulaştığımızı yazıp araştırarak geçirmezdim. Beni çalışmaya iten şey, değişimin — kaçınılmaz olmasa da — mümkün olduğu bilgisinin yanı sıra, dünyanın dört bir yanındaki araştırmacının dünyayı herkes için daha iyi bir yer kılmak üzere topladığı bilgi birikimini paylaşma isteği.
Dünyayı iyileştirmenin mümkün olduğunu biliyoruz çünkü bunu zaten yaptık. Dünya kötü bir yerse, dünyanın — birçok ana açıdan — nasıl daha iyi bir yer olabileceği hakkında yazmak da bir o kadar önemli hâle geliyor.
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslıdır.